Pajo d'acuei
Presentacioun en francés
Catalogue dis edicioun
Editouriau dóu mes
  Mescladisso d'archiéu Mescladisso d'archiéu
diciounàri en ligno
Countat
 

Editouriau dóu mes de janvié 2016

 

Acò pòu plus regreia…

Quento raço d’idèio nous fai raceja en Prouvènço !

Raço racejo

D’uno raço que regreio
Sian bessai li proumié gréu;

 

Chut, lou fau plus canta…  Francés Hollande nous vai charpa:
“ La République ne connaît ni race, ni couleur de peau, ni communauté ”

Frederi Mistral, pecaire, poudié pas devina qu’un presidènt de la Republico fort de lengo anavo en 2015 guincha dóu det tóuti aquéli que parlon de “ raço ”, de-segur em’ éu la raço racejo pas, e Mistral toumbo dins la banasto di racisto dóu mounde bèn pensant que malicejo à Paris.
Mistral emplegavo lou mot “ raço ” dins lou sèns d’uno “ coumunauta mai vasto, counsiderado coume uno famiho, uno lignado ”, mai fai pas rèn, es tambèn fautible, i’a pas de coumunauta recouneigudo en Republico franceso d’aro.

De verai la definicioun retengudo pèr Frederi Mistral es dins soun diciounàri Lou Tresor dóu Felibrige :
RAÇO, RÀCI ( d.), (rom. raza, cat. rassa, port. raça, esp. raza, it. razza, lat. radix, icis ), s. f. Race, extraction, lignée, espèce, sorte, v. enjo, meno, meinado, traco, tusto; variété d’amande, amande mi-fine, v. pistacho.
Raço caïno ou biscaïno, race de Caïn, méchante race ; de la grosso raço, de la grosse espèce ; tira de raço, cassa de raço, chasser de race, avoir les qualités de ses parents ; passera raço, il sera pire que ses pères ; en raço, en bloc, brut, sans choix  ; vèndre en raço, vendre en bloc ; parti en raço, partir en masse; d’amelo en raço, amandes mêlées, sans distinction de qualités, en sorte ; de cardoun en raço, des chardons à foulon qui n’ont pas été triés ; touto raço de causo, toute sorte de choses ; quento raço d’idèio ! quelle drôle d’idée ! que raço pòu èstre ? qu’est-ce que cela peut bien être ? de que raço es estat acò ? ( B. Floret ), qu’est-ce donc que cela ?

De soun tèms lou terme de “ raço ” èro scientifi, coume en zououlougìo, se precisavo “ Groupe naturau d’ome qu’an de caratère parié ( fisi, sicoulougi, souciau, lenguistic o culturau ) venèn d’un passat coumun ”.
Aro plus besoun de cerca la niue dins lis armàri prouvençau.
Legi “Mirèio”, vuei, dèu faire vergnougno :
Vergougno à tu, raço oumenenco !


Ah ! raço de Jusiòu, que mordes en furour
La man que t’abaris…

Mèfi tambèn de se pas bagna emé “ Lou pouèmo dóu Rose ” :
Li veiturin que règnon sus lou Rose.
Es uno raço d’ome caloussudo,

Feleno siéu de raço patriciano

“ Calendau ” es que mai coundanable emé si négri cavaucaire :
Iéu, ourfanello e la darriero
De nosto raço aventuriero,
Regnave dounc sus li serriero,

E de la raço la plus forto
Qu’à l’ouro d’iuei la terro porto

Toun Guihèn vai plega souto lis estramas
Di Maugrabin... - N’as menti ! crido
Guibour, de la raço abourrido
Bessai que siés, lengo marrido !

Au-mai regarde, recounèisse
Qu’es de ma raço e de moun sèisse;

- Au boio li Gavot! Ah! raço
De Loup capoun! Ah! tartarasso,
Ourlavon, pagas-nous, pagas lou sang d’Iram !

“Lis Isclo d’or” racejon à bèl èime :
Es egau, vivo Dieu ! li raço noblo e forto
Noun óublidon jamai li trelus de soun sang.

Enfant, raço racejo :
Racejas longo-mai !

Aubouro-te, raço latino,

Tu siés la raço lumenouso
Que viéu de joio e d’estrambord,
Tu siés la raço apoustoulico
Que sono li campano à brand 

E li raço latino,
A ta lengo argentino,
An couneigu l’ounour que dins toun sang i’ avié,

Tu, sauvant lis abitudo
E lou gàubi dóu Miejour,
Sauves la coumparitudo
De la raço e dóu sejour.

“ La Rèino Jano ” trobo de puro raço en Avignoun :
Es uno Avignounenco autant bello que puro?
Coume un que, pèr un flèu sa raço un jour mourènt,
Eireto, à-n-éu tout soul, de tóuti si parènt,

En nousant de sa raço ilustro li dous bout
Iéu, sa pichoto-fiho, e vous, soun bèu nebout.

Sabèn qu’ambiciouna d’enca mai s’anoubli
En intrant coume espous dins ta raço courteso,

“ Nerto ” trobo, elo, de noblo raço en Arle.
Tout lou bèu sang di raço noblo
Qu’an fegounda sa terro moblo,
Arle aquéu jour l’espandissié:

Tout acò sarié que de pichot pecat de pouèto, mai quand Mistral pren la paraulo, si “ Discours e dicho ” aubouron, enauron, enausson tant e mai la raço… de declaracioun de touto raço de causo que se poudran, d’aro en lai, plus recita : Un ome se coungreio pas soulet, e la raço d’ounte nais coume lou rode ounte viéu ié fournisson de touto maniero.

Pièi, coussegui que mai pèr l’idèio de remetre en lumiero en counsciènci de sa glòri aquelo noblo raço qu’en plen 89 Mirabèu noumo encaro la Nacioun Prouvençalo, e coumprenènt souto aquéu noum touto la gènt de lengo d’O, coume i tèms ancian,

D’ounte vèn aquéu descrid, qu’au-jour-d’uei mai-que-mai, estrangis nosto lengo au mitan de la raço ounte s’es coungreiado?

En sounjant au destin de nosto raço generouso, de nosto lengo sagatado, de nosto pouësìo que toujour reverdejo…

Coume enfin s’aplantè aquelo mountesoun de nosto raço, de nosto fino raço vers lou soulèu levant di naciounalita ?

es un mounumen inmènse ounte chasco famiho a carreja sa pèiro, ounte chasco ciéuta a basti soun pieloun, ounte uno raço entiero a travaia de cors e d’amo pendènt de cènt e de milo an.

Vous ai nouma Toulouso. Enjusqu’aro, Messiés, aquelo ilustro vilo, tant celèbro dins l’istòri de nosto raço d’O, semblavo inatentivo a nosto boulegado,

Li Felibre, en voulènt reabili lou prouvençau, an la persuasioun de faire uno obro fièro, pas soulamen obro d’artisto e de pouèto, mai obro de patrioto, obro de digneta pèr nosto raço e noste païs.

Car tóuti li pople tènon e an toujour tengu à sa lengo naturalo: pèr-ço-que-dins la lengo se molo e trelusis lou caractère escrèt de la raço que la parlo.

lou Felibrige porto en éu belèu bèn l’aveni de la raço latino

ti fiho, o Arle! Eli, an counserva la noublesso e lou biais de nosto raço prouvençalo.

se la trasfourmacioun es uno lèi d’aqueste mounde, uno autro lèi, Messiés, es ma persistènci di raço. perqué se dis : Raço racejo.

Quand uno raço a fa figuro coume la nostro dins lou mounde…

Mai lou Museon Arlaten, lou veritable museon de la vido vidanto e de la raço d’Arle, es encaro à crea.

E dins soun journau L’Aiòli, Mistral fai tambèn clanti la raço sèns vergougno :
E ’m’ acò besuquejarian, nous-àutri Prouvençau pèr manteni lou biais, li tradicioun, la lengo, lou respèt e l’ounour de nosto raço ilustro ?

Brave, Leoun ! Tu, fiéu de raço prouvençalo,

ensèmble avès ploura li mémi remembranço de raço e de païs ;

Li valerous felen di vièi troubaire
Que li martir de la raço fuguèron.

Jougnèn nòsti regrèt courau e freirenau au dòu que porto d’éli la raço traspirenaïco.

aquéu pichot Tambour d’Arcolo ! E coume retrais bèn la raço de Prouvènço, touto d’entousiasme, touto de pouësìo e de fiò de Diéu au cor !

La raço d’O, de tout païs, enjusquo alin de Barcilouno, aqui fuguè representado, pèr si pouèto majourau.

Amo de moun païs !
que li mascle de la raço sabon de cor.

La nouvello escolo se prepauso : - de liga felibrencamen tóuti li Francés de raço e de lengo d’O que demoron o trafegon dins l’Isclo de Franço… - de servi e d’apara lis interès inteleituau, mourau, ecounoumic e souciau de la raço d’O ;

Fau èstre tècle pèr pas vèire qu’à l’ouro d’iuei la raço d’O es en boulisoun de sabo coume, es d’autro raço.
e uno raço que renais, e que se sènt reveni jouino,

Lou counèis proun, coume es fidèlo la Prouvènço ;
La raço prouvençalo es gaire chanjadisso ;

Coume èro, éu, francés, la raço em’ éu triounflo.

aquéu mounumen istouri, restaura dins soun esplendour, e aproupria pèr reçaupre tóuti li souvenènço de la raço que sian !

O dous e franc pouèto, o amo d’or, o fiéu de lindo raço prouvençalo, que te fugue lóugiero,

Acò es rèn que d’escrit d’à passa tèms, lou voucable de raço s’emplego plus… es reserva à nòsti poulitician pèr se n’en dire de tóuti li coulour dins si garrouio eleitouralo…
Dins tout, es nous-autre que se fasèn couiouneja, pèr plaire i prince parisen que nous gouvernon, nous faudra chanja noste biais de dire, senoun mèfi… Acetaran pas de coumprene que “ touto raço de causo ” vòu simplamen dire “ toute sorte de choses ” e “  quento raço d’idèio ! ” es uno espressioun que se rènd en francés pèr “ quelle drôle d’idée ! ”.

Quento raço d’idèio nous es vengudo de parla d’acò, i’a touto raço de causo mai impourtanto !
Vaqui coume fau dire pèr respeta li bòni mour de la Republico : Quento drolo d’idèio nous es vengudo de parla d’acò, i’a touto sorto de causo mai impourtanto.

Adounc pèr canta encaro La Coupo, de valènts academician se soun acampa à bèl esprèssi e nous an trouba un mot de ramplaçamen, “ souco ” en liogo de “ raço ” :
D’uno souco que regreio
Sian bessai li proumié gréu ;

Saupre pamens se nous leissaran dire Prouvençau de souco, te ié van trouba uno counoutacioun racisto.

 

Bernat Giély

 

Site nostre :
prouvenco-aro.com
cieldoc.com
Nosto adrèisso eleitrounico :
lou.journau@prouvenco-aro.com

 

 
Mescladisso d'archiéu Mescladisso d'archiéu
 
Se voulès vous abouna escriéure à :
 
"Prouvènço d'aro", "Flora pargue", Bast.D, 64, traverso Paul, 13008 Marsiho.
 
Se voulès d'en proumié counèisse "Prouvènço d'aro", li tres darnié numerò vous saran manda à gratis, basto pèr acò de nous baia voste noum e vosto adrèisso :
Nosto adrèisso eleitrounico : lou. journau@prouvenco-aro.com
Prouvènço d'aro, 18 carriero de Beyrouth, 13009 Marseille.
 
Pajo d'acuei Presentacioun en francés Catalogue dis edicioun Editouriau dóu mes Mescladisso d'archieu diciounàri en ligno Countat