Pajo d'acuei
Presentacioun en francés
Catalogue dis edicioun
Editouriau dóu mes
  Mescladisso d'archiéu Mescladisso d'archiéu
diciounàri en ligno
Countat
 

Editouriau dóu mes de mars 2017

 

Jan de Cabano
300 an d’aparamen de la lengo

En esperant de saupre quente candidat à la presidènci de la Republico vai proumetre de sauva li lengo regiounalo de Franço, restan bastoun planta en Prouvènço :

Tout ven d’a point, qu pou attendre

Uno santanço ou prouverbi apliquat a prepau, es coumo uno peiro preciouzo enchassado dins un ancou d’or, que fa brillar au darnié point la pensado de son artizan. Ce que veni d’avançar es generau per tous lei prouverbis de touto sorto de lenguagi may se m’es permes de dire quauquaren a l’avantagi dei Prouvençaus, car es naturel que cade jardinié lauze sei poüerris, crezi pas de lei flatar trop quand diray que per dessus aquelei deis autrei lengos an uno sau que li douno un goust particulié.

“Proverbis & santanços prouvençalos”
de Jan de Cabano

Fai tres cènts an, despareissié, lou 26 de febrié 1717, Jan de Cabanes, pouèto, countaire, istourian e autour de coumèdi en lengo nostro dins la grando tradicioun carnavalesco sestiano.
Èro nascu en 1653 à z-Ais, bateja lou 28 de mars 1653. Sarié esta lou fiéu d’uno meno d’avoucat, Jan-Agustin Cabanes, qu’èro Secretàri dóu rèi despièi lou 7 de mars 1637 e aguè de marida lou 8 de jun 1641 Catarino de Thibau Tisatti de Sanas. Dins l’oubrage “ Histoire héroïque et universelle de la noblesse de Provence ” d’Artefeuil, publica en 1757, lou couble aurié agu que dous drole, “ fils qui furent Joseph de Cabanes, Conseiller au Parlement de Provence, mort sans alliance, & Melchior…” Jan de Cabanes sarié esta óublida dins aquéu noubiliàri. Èro pamens coumta coume lou tresen pèr d’ùni que i’a, adounc lou fiéu cadet d’aquelo famiho. Pèr provo, à la mort avans tèms de soun fraire eina, aquéu n’en faguè soun eiretié, valènt-à-dire que l’eiretage dóu paire ié revenié, e i’anavo baia lou bèn-aise necite pèr se counsacra à soun escrituro acantounado au lengage prouvençau.
Aquéu pouèto, es presenta dins lou Tresor dóu Felibrige :
Jan de Cabano, Jean de Cabannes, Ecuyer d’Aix, auteur d’un poème provençal sur la guerre du Duc de Savoie en Provence en 1707, et publié à Aix-en-Provence en 1830.
Se poudrié crèire que Mistral couneissié l’obro de l’escudié sestian pèr i’emprunta de citacioun pèr d’ùni mot coume : amplifica - counqueri - escaumarié - gredin - narracioun - quietamen - recapitula – salivous - topo – vanega…
Es de passage dóu soulet libre publica de Jan de Cabanes, “ L’historien sincer sus la campagno dau duc de Savoyo en Prouvènço ”. La grafìo es pau o proun founetico, quàuqui cop alignado sus lou francés, mai es un prouvençau forço eisa de legi emé li carateristico propro de la lengo d’aro, coume lou femenin en « -o ».
Tant soulamen, aquéli citacioun soun adoubado au biais d’escriéure nouvèu di felibre.

enfin noüestro pauro Prouvenço
se trobo foüero de soufrenço,
& poou quietament respirar.

QUIETAMEN adj. Paisiblement. ( TdF ).
Enfin nouesto pauro Prouvènço
Se trobo fouero de soufrènço
E pòu quietamen respira.
J. DE CABANES.

Li “r” de l’infinitiéu soun escafa, l’acentuacioun es moudificado e li dóubli voucalo pas acetado.

Simoun-Jude Honnorat avié fa parié pèr li mémi citacioun dins soun diciounàri, asatant lou tèste à soun biais d’escriéure ço que tremudavo d’ùni terminesoun femenino en « -a ».

Au mot : BALA
Pusque Prouvença fa sa balo,
Li la fau anar counquerir,
Quan li daurian touteis perir.
                                    J. DE CABANES.

Dins lou manuscrit de Jan de Cabano :

Pusque Prouvenço fa sa balo,
Li la fau anar conquerir,
Quand ly daurian toutei perir

Dins lou Tresor dóu Felibrige :

COUNQUERI,  v. a. Conquérir.
Pusque Prouvènço fa sa balo,
Li la fau ana counqueri,
Quand li déurian tóuteis peri.
       J. DE CABANES.

Honnorat a bouta soun femenin en “ a ”  au mot Prouvènça  e l’ “s” dóu plurau à tóuteis.
Aquéu “ tóutei ” pren pas l’“ s ” dóu plurau davans uno counsono en grafìo mistralenco, Jan de Cabano l’avié pas mes, alor, de-segur, Mistral es pas ana legi lou manuscrit, s’es countenta de coupia la citacioun d’Honnorat sènso s’avisa aquel “ s ” de trop.

De bon verai, es Francés Vidal, lou tipougrafe sestian qu’anè pesca aquélis eisèmple pèr coumpausa lou Tresor. Regretavo lou manco d’interés de Frederi Mistral pèr Jan de Cabanes dins uno letro à Jóusè d’Arbaud dóu 7 de setèmbre 1900 : “ J’ai acquis les preuves que Mistral ne connaît pas ces curieuses comédies ; maints vocables fort expressifs ne figurent pas dans le Trésor du Félibrige.”
Coume lou diguè pièi Marius Jouveau : “ Lis aguèsse couneigudo, aquéli coumèdi veramen curiouso, Mistral se n’en sarié regala de-segur, mai n’aurié trouba l’ourtougràfi bèn escabissouso, car Jan de Cabano escrivié lou prouvençau à la franchimando quouro l’escrivié pas à l’asard : sarten pèr certan, fouil pèr foui, etc., emplegant l’ s douço à sa fantasié : mizo, egliso, dizon, exquiso, etc.”

Jan de Cabanes s’ameritavo d’èstre miés couneigu, mai pecaire Mistral faguè pas gaire pèr uno meiouro couneissènço dóu pouèto sestian, ié fai soulamen referènci dins sa Prefàci dóu libre “ Quau vòu prendre dos lèbre, n’en pren ges ” de Louis Roumieux : “ Un autre ome de guerro, Jan de Cabano, revengu à-z-Ais, sa patrìo, en 1697, escriguè cinq coumèdi, chascuno de cinq ate, pleno de naturau e d’aise. Ve-n’en eici li titre : Lou païsan astroulogue, La courtisano amourouso, Lei bigot, Lou jùgi avare e Lou foui sàgi.”
Li manuscrit d’aquélis obro èron counserva à la Biblioutèco de z-Ais e belèu qu’a fini pèr lis espepidouna.
Tant soulamen cito pas “ Prouverbis et santanços prouvençalos ”. Saupre s’a pas pesca o fa pesca d’ùni d’aquéli prouvèrbi pèr lis adouba en grafìo felibrenco dins soun diciounàri.

Qu es esta Moüne & Abat, sçau toutei lei vicis de l’Abadié.
Quau esta mouine e abat, saup tóuti li vice de l’abadié.

Cinq & cinc soun déz, la besti es noüestro.
Cinq e cinq soun dès, la bèsti es nostro. 

Acò es pas segur, o bèn de cop fasié d’asatacioun persounalo :
Conseou de joüne ou de foüil, qu se li fizo, li coüy.
Counsèu de jouine e de foui, Tau que li seguis, ié coui.

“ Ome de guerro ” que diguè… Jan de Cabanes lou fuguè gaire, mai ié permeteguè d’escriéure en “ istourian sincère ” ço que fuguè la guerro d’envasioun de la Prouvènço pèr lou Du de Savoio em’ un bon gàubi pouëti pèr un parié raconte.

Jan de Cabanes èro fin finalo un d’aquéli noublihoun dóu siècle XVIIen que tenien l’en aut dóu pavat en vilo d’Ais, e qu’ “ an de chambrieros gavoüeto, ourdinariment,  eiqualos dounoun soulament dous o tres escut, pèr tout guagi ”. Un bèu mounde que rafinon lou francés, emai bagnèsson fourçadamen dins lou lengage prouvençau de sa varletaio e dóu pople pèr carriero. Dins uno classo soucialo encaro privilegiado pèr sa neissènço o pèr si cargo poudien pamens pas viéure de-longo parga en casto franchimandejanto quand dins la vido vidanto tóuti li festiveta de la vilo clantissié rèn que la lengo prouvençalo. Jan de Cabanes avié bèn encapa tout acò. Parti faire l’escudié dins li troupo que menavon la guerro contro li Savouiard ausiguè bèn que lis ordre baia i sóudat se disien en prouvençau. E sabié qu’escriéure pèr lou plus grand noumbre de mounde en Prouvènço, d’aquéu tèms, se poudié pas faire qu’en francés. Lou francés que la famiho mestrejavo e que ié fuguè ensigna troubè pamens un pau de plaço dins soun obro pèr pratica la satiro, em’ uno maliço sènso reservo en jougant di dos lengo, ço que ié vouguè lou titre de “ Juvenal de soun siècle ”.
Se coungoustè subre-tout quand escrivié si coumèdi… aqui si message poudien passa sus sceno e recampavo ansin lou mai de mounde, se ié parlavo lou lengage de la vido, lou vertadié parla dóu païs que coume quàsi degun sabié legi, se poudié aqui escouta. D’aquéu biais Jan de Cabanes faguè mirando en terro sestiano dins li gràndi fèsto carnavalesco.
Jan de Cabanes èro un pouèto, aquéu que canto emé li mot, que siegue pèr celebra vo diverti… Mai es pas lou vertaié biais de s’espremi… lou lengage parla es la proso. Saupre encaro, se sa versificacioun èro bèn un ecò sounore dóu parla d’aquéu tèms… trop de voucable se veson artificiau, à l’image d’un francés farlambica, un biais que s’asato un pau coume à l’ouro d’aro, estenaia que sian pèr lou franchimand soubeiran, e pamens s’apetegant à rèndre au prouvençau sa digneta pouëtico.
Jan de Cabano rèsto encaro misterious, en deforo de sis escrit, poudèn plus gaire retrouba si piado.
Nascu à z-Ais, s’es degu tirassa proun de tèms à Marsiho que nous lou presènton coume : “ poëto marseillois qui vivait au commencement du XVIIe siècle, et dont il a été imprimé quelques ouvrages, notamment un poëme sur le siège de Toulon par les armées impériales ”. Sarié revengu à z-Ais en 1697, un cop la guerro savouiardo acabado.
Urousamen pèr lou miés counèisse, l’escrivan se presènto e s’esplico soulet dins lis avertissamen de sis obro :
“…despuy que la Prouvenço es Prouvenço crezi pas que ly ague agut gaire de prouvençau qu’agon escrich commo iou… Uno persouno d’esprit, de quinto nacien que sié, pourra ben se confourmar eis uzagis & ei façon de s’exprimar d’un lengagi estrangié au siou ; may es quasi impoussible que non li mescle quauquaren tira dau pecca ouriginel, & que quand sera examina per de boüens experts, non digon lou mourtié sente toujours l’haillet, ou ben ce qu’un duc de Savoyo diguet a un de sei favoris, que voulent parlar frances, testicoutavo, parla tua lingua, chacharron.”

De-bon verai Jan de Cabano èro un di proumiés aparaire de nosto lengo.

Bernat Giély

“ Un conteur provençal au XVIIIe siècle : Jean de Cabanes” pèr Felipe Gardy. Edisud, 1982.
“ Jean de Cabanes - Enigmos ”, Edicioun establido pèr Felipe Gardy. Letras d’òc, 2007.
“ L’Historien Sincère ”  de Jean de Cabanes. Pontier, 1808.
Manuscrit : “ Santanços et prouverbis prouvençaus ”, “ Leis pouesies prouvençalos de Moussu de Cabano, gentillomé de la villo d’Aix ”, “ Paraulos et fats noutables, eitant serious coumo plezants ”,
Coumèdi : “ Liseto amouroso”, “ Lei Bigots ”, “ Lou Jugi avare ”, “ Marra, ou lou fouil fach sagi ”, “ Le Païzan astrologue ”, “ Liseto, amourouso ”, “ Satiro ”.

 

Site nostre :
prouvenco-aro.com
cieldoc.com
Nosto adrèisso eleitrounico :
lou.journau@prouvenco-aro.com

 

 
Mescladisso d'archiéu Mescladisso d'archiéu
 
Se voulès vous abouna escriéure à :
 
"Prouvènço d'aro", "Flora pargue", Bast.D, 64, traverso Paul, 13008 Marsiho.
 
Se voulès d'en proumié counèisse "Prouvènço d'aro", li tres darnié numerò vous saran manda à gratis, basto pèr acò de nous baia voste noum e vosto adrèisso :
Nosto adrèisso eleitrounico : lou. journau@prouvenco-aro.com
Prouvènço d'aro, 18 carriero de Beyrouth, 13009 Marseille.
 
Pajo d'acuei Presentacioun en francés Catalogue dis edicioun Editouriau dóu mes Mescladisso d'archieu diciounàri en ligno Countat