Pajo d'acuei
Presentacioun en francés
Catalogue dis edicioun
Editouriau dóu mes
  Mescladisso d'archiéu Mescladisso d'archiéu
diciounàri en ligno
Countat
 

Editouriau dóu mes de juin 2020

 

Mascaduro

La masco a leissa lou tapo-nas,
lou passo-mountagno e pren lou masco

 

Ço que manquè lou mai pèr tout lou mounde, nous pauso un proublèmo de mai pèr nous-àutri li barjacaire d’uno lengo foro-bandido dis istanço scientifico de l’Estat…
Sai-que sian enmasca ?
Noun, sian pas dins la sourcelarié, lou manco de masco, es pas l’absènci de sourciero, es quicon de bèn mai materiau, uno meno de teissut pèr s’escoundre lou mourre e subre-tout la bouco e lou nas, lou “  Filtering Facepiece Particules ” en nouvèu lengage, lou “  masque chirurgical ou de protection respiratoire ” en lengo de la Republico.
Aquel óutis de prouteicioun, lis istourian de la medecino dison que vèn dóu tèms de la pèsto dóu siècle XIIen, lou mege auvergnat Charles de Lorme aurié enventa en 1619 lou coustume de “ medecin bè ”, valènt-à-dire lou masco en formo d’aucèu proche dóu courpatas, pèr s’apara de l’enfecimen. Li medecin èron plus couneissable, semblavon deguisa, travesti, bèn masca pèr faire carnava…
Aquel atrencamen poudié pas perdura, passèron à-n-uno meno de cagoulo en teissut traucado pèr lis iue, mai anavo gaire, empachavo de bèn respira emai de proun vèire.
S’avisèron qu’èro lou nas e la bouco que falié proutegi e d’aqui venguè lou passo-mountagno en tèlo… Lou visage èro plus masca en plen, mai garderon à-n-aquéu pichot carrat de prouteicioun lou noum de “ masco ” qu’anavo intra dins li mours.
En 1911, Carle Broquet un medecin bretoun que luchavo contro l’epidemìo de pèsto en Manchourìo recoumandè de-bon l’usage de masco tant pèr li sougnant que li malaut pèr limita la countagioun.
Mai fauguè espera la fin de l’an 1945 pèr establi dins lou mounde entié uno vertadiero voulounta d’unifourmisacioun di normo e di recoumendacioun em’  aquelo meno de prouteicioun dóu visage en desseparant tant lèu “ masco chirurgicau ” e “ aparèi de prouteicioun respiratòri ”.
Ansin en Éuropo, s’es crea en 1961, à Brussello, lou CEN, Coumitat éuroupen de nourmalisacioun pèr armounisa li normo. La finalita rèsto bèn-segur de proutegi d’en proumié lou persounau de suen en countat emé li malaut.
Tout acò es reglamenta en Franço pèr lou Code de la santa publico e lou code de deountoulougìo medicalo.
Degun a de se plagne de la reglamentacioun amenistrativo en la matèri.
Se capito dins noste païs uno moulounado de senatour, deputa, menistre, e cabiscòu de touto merço que voton à bóudre de lèi, d’arrestat, de decrèt, d’ourdounanço, que tant soun espés que plus degun li pòu legi e subre-tout s’atrobo plus degun pèr li faire aplica courreitamen, tant faudrié de founciounàri… Es de travai de surviha lou respèt de la noun pratico de la clapado sus lou quiéu di drole dins li famiho, coume lou noun emplé de la Charto éuroupenco di lengo regiounalo pèr lis irrespounsable sènso-respèt pèr l’article 2 de la Coustitucioun.
E lou pica de la daio, s’es trouba aro en medecino, an perdu la chifro dóu noumbre de masco de prouteicioun necite pèr aperaqui 67 milioun d’estajan, vaqui la proublematico que se règlo barlingo-barlango.
La questioun d’aquelo mascarié es pas tant riscado pèr nous-autre, es simplamen un afaire de voucabulàri, o de gènre gramaticau pèr aquéli masco.
Pèr Frederi Mistral, “ masco ” sarié di dous gènre :
MASCO ( b. lat. cat. esp. mascara, it. maschera ), s. f. et m. Masque, faux-visage, v. babocho, barbouiro, caro, careto, testiero, visagiero ; déguisement, prétexte, dissimulation, v. bulo ; personne masquée, v. carementreto, mouresco.
Nouma lou masco, nommer la personne en question, alléguer son auteur.

En quitant la masco.
P. GOUDELIN.

Lèbo-lour la masco.
J. DE VALÈS.

 

Quand ma masco hourouc tirado
E ma caro descaperado.
G. D’ASTROS.

Lou masco de l’ipoucrisìo.
J.-A. PEYROTTES.

Pamens, se legissèn soun davancié, lou medecin S.-J. Honnorat, “ masco ” es rèn que femenin dins soun “ Dictionnaire provençal-français ou Dictionnaire de la langue d’Oc ancienne et moderne ” :
MASCA, s. f. ( masque ) ; Maschera, ital. Mascara, esp. cat. Masque, faux visage de cire, de velours, de carton peint, pour mettre sur la figure.

Parié, pèr Glaude Francés Achard dins soun “ Dictionnaire de la Provence et du Comté Venaissin contenant le vocabulaire françois-provençal ” em’ uno autro ourtougràfi :
MASQUO, s. f. Un masque, faux visage que l’on se met en se masquant.

Roubert Rourret dins soun “ Dictionnaire Français-Occitan Provençal ” retèn lou femenin pèr la grafìo óucitano :
masque  ( n. m.) : masca ( f.), careta ( f.)
— augm. : mascassa. — dim. : masqueta.

Li partisan d’aquéu biais d’escriure, Jòrgi Fettuciari, Gui Martin e Jaume Pietri dins soun “ Diccionari prouvençau francés ” gardon lou femenin :
masca (f.) masque.
masqueta (f.) petit masque.

Jùli coupier, dins soun “ Dictionnaire français-provençal ” bèn segur, s’aligno sus Frederi Mistral, sèmblo baia subre-tout lou femenin, mai emé d’eisèmple au masculin :
MASQUE s. 1° ( faux visage dont on se couvre la figure pour se déguiser  ) : masco ( m. f.), babocho, visagiero ( f.). Petit masque, loup : Careto, masqueto ( f.). Porter un masque : Pourta un(o) masco. Masque de carton peint qui recouvre toute la tête : Testiero ( f.). Les masques ( les pers. déguisées ) : Li masco. li mouresco ( f.) ; lis enmasca ( m.).  ( fig.) ( loc.) Lever, jeter le masque : Leva, jita lou masco. Le masque de l’hypocrisie : Lou masco de l’ipoucrisio. Sa douceur n’est qu’un masque : Sa douçour es que masco. 2° ( autres masques ) Masque d’escrime : Masco d’escrimo ( m.). Masque à gaz : Masco paro-gaz ( m.). Masque de beauté : Masco de bèuta ( m.). ( méd.) On l’a endormi au masque : L’an endourmi emé lou masco. Masque mortuaire : Masco mourtuàri.

D’ùni leissicougrafe an pas degu agué besoun de masco.
J.-T. Avril dins soun “ Dictionnaire provençal-français suivi d’un vocabulaire français-provençal ” saup “ Se mettre un masque. S’enmasca.”
Mai baio pas de masco.
Se n’en trobo pas nimai dins lou “ Vocabulaire provençal-latin ” d’Anfos Blanc ; lou “ lexique français-provençal ” de Camihe Moirenc ; lou “ Lexique niçois-français-provençal ” de Louis Camous ; lou “ Patois des Alpes Cottiennes et en particulier du Queyras ” ; lou “ Dictionnaire de base français-provençal ” de G. Lebre, G. Martin e B. Moulin ; lou “ Glossaire de la langue d’oc ” de Pèire Malvezin, etc. etc.

D’àutri mot soun presenta dins :
- lou “ Petit dictionnaire provençal-français ” d’Emil Levy. barbuda, s. m. masque.
- lou “ Dictionnaire français-nissart ” de jan Blaquièra. MASQUE, masquera ( lat. masca ).
- lou “ Dictionnaire analogique et étymologique des idiomes méridionaux ” de Louis Boucoiran.
Babau, s. m. Masque, déguisement.
- lou “ Le langage de la vallée de Barcelonette ” de F. Arnaud e G. Morin. Pataceleàia, s. f. Masque.

Segur, tambèn, i’a li sinounime dins lou Tresor dóu Felibrige :
BABOCHO - BARBOUIRO - BARBUDO - CARO - CARETO - FAUS-VISAGE - MASCARETO - MASCAT - MASQUETO - TESTIERO - VISAGE - VISAGIERO.

Mai se capitavo deja un terme aprouchant dins un vièi manuscrit, lou “ Dictionnaire provençal françois. Langue de la region d’Arles 1764 & 1789 ” : máscou, s. f. masque, s. m. personne déguisée, qui s’est couverte le visage, pour n’être point connue. máscou de velóu, ou lóu, loup, c’est une espèce de masque.

Enfin, i’a aquéli que meton lou masco au masculin.
- “ L’Interprète provençal, concernant un choix de 15.000 termes provençaux ” de Jan Jóusè Castor.  Masco, m. Masque, faux visage.
- “ Le Nouveau dictionnaire Provençal-Français ” d’Estiène Garcin. MASQUO, s. m . masque, faux visage.
E subre-tout i’a lou proumié que sabié deja en 1723 que lou mot se voulié masculin emai sa prounouciacioun finalo baièsse d’èr à-n-un femenin, es Sauvaire-Andriéu Pellas dins soun “ Dictionnaire provençal et françois ”.
Masquo. m. masque.
Masquo de velous, m. loup, ou masque.

Adounc aro coume fau dire ? Fau pas s’escoundre darrié lou masco. Lou trouban pas souto aquelo definicioun dins l’obro de Frederi Mistral, mai dins sa courrespoundènci emé Pèire Devoluy , pèr aquéu lou masculin es de bon emplé :
Avignoun, 9 de setèmbre l905
Caravihous e faus, veici que, jitant lou masco, Ruat se prepauso aro d’enleva au Flourege la publicacioun de vòsti discours e parlo coume se i’apartenien.
Avignoun, lou 21 de janvié de 1906
Eli, li tres darrié tout au mens, an leva lou masco e renega publicamen la dóutrino mistralenco. Soun juja ; li Felibre mai-que-mai se destacaran d’éli e, deja, de Toulouso e de Limousin me n’en vènon de segurs avans-courrèire.

Pamens, dins li souveni d’après guerro quand la grand gardavo soun droulet que malautejave à l’espitau aguè de lou rassegura lou jour de l’óuperacioun quouro li medecin enmasca s’aprouchèron : — Agues pas pòu, es pas un tapo-nas de bandit que li desfiguro, aquel emplastre sus la bouco lis empacho soulamen de t’escupi dessus…
Ié sarié pas vengu à l’idèio de dire qu’èro un masco… li medecin soun de gènt serious pas de caramentran.
Basto, vuei lou masco es sourti de la fèsto e de la sourcelarié, e tant pis se fai mai ploura que rire, asseguro la prouteicioun.

 

 

Bernat Giély

 

Site nostre :
prouvenco-aro.com
cieldoc.com
Nosto adrèisso eleitrounico :
lou.journau@prouvenco-aro.com

 

 
Mescladisso d'archiéu Mescladisso d'archiéu
 
Se voulès vous abouna escriéure à :
 
"Prouvènço d'aro", "Flora pargue", Bast.D, 64, traverso Paul, 13008 Marsiho.
 
Se voulès d'en proumié counèisse "Prouvènço d'aro", li tres darnié numerò vous saran manda à gratis, basto pèr acò de nous baia voste noum e vosto adrèisso :
Nosto adrèisso eleitrounico : lou. journau@prouvenco-aro.com
Prouvènço d'aro, 18 carriero de Beyrouth, 13009 Marseille.
 
Pajo d'acuei Presentacioun en francés Catalogue dis edicioun Editouriau dóu mes Mescladisso d'archieu diciounàri en ligno Countat