Editouriau
dóu mes d'óutobre
“Li lengo regiounalo intron
en campagno”
Es pas la giroueto que viro, es lou vènt,
adounc voutaren pèr l’òli e faren l’aiòli…
Basto! la campagno pèr l’eleicioun
dóu presidènt de la Republico a coumença e d’ùni
candidat se soun óuficialamen declara, fau tre aro metre lou fèrri
au fiò pèr saupre se nosto lengo es de preserva vo noun…
Coume se dis aro, li proumiés
elemen de responso, nous vènon d’arriba de Prouvènço.
Avisas-vous qu’aquest estiéu, à la fin d’avoust, à Mouans-Sartous,
se tenié lou recampamen de la federacioun di partit pouliti regiounalisto, “Régions
et Peuples Solidaires” que reünis l’Unioun Demoucratico
Bretouno, lou Partitu di a Nazione Corsa, Counvergènci Demoucratico
de Catalougno e Esquerra Republicana de Catalunya, lou Partit Nationalisto
Basque e Eusko Alkartasuna, lou Mouvamen Regioun Savoìo e lou
partit alsacian Unser Land e bèn-segur lou Partit óucitan.
La questioun lenguistico èro bèn
segur à l’ordre dóu jour. Se la moudificacioun de
l’article 2 de la Coustitucioun pèr pas leissa lou francés
soulet coume lengo de la Republico fai l’unanimita, la meso en
plaço d’uno lèi sèmblo pas trencado, mai la
ratificacioun de la Charto éuroupenco di lengo minouritàri
es toujour revendicado. Aquelo revendicacioun es tambèn au prougramo
d’Éuropo Ecoulougìo Li Verd que sa candidato à la
presidènci de la Republico, Eva Joly, èro aqui presènto
e faguè mirando dins uno de si dicho dóu 27 d’avoust:
Lou regiounalisme e l'ecoulougìo
soun de vièi coumplice!
Tóuti aquéli coumbat temóunion à soun biais
dóu role decisiéu dis ecoulougisto despièi trento
an, noun soulamen coume lançaire d'alerto, mai tambèn coume
pourtaire de soulucioun.
Pènse i militant de l'Unioun demoucratico bretouno que se soun
batu pèr preserva Plogoff.
Pènse i militant óucitan que se soun leva pèr lucha
contro l'implantacioun dóu camp militàri au Larzac.
Pènse i militant alsacian qu'an lucha demié li proumié contro
la centralo de Fessenheim. Li regiounalisto soun esta emé lis
ecoulougisto de primadié. Devèn aro trasfourma l'assai
e prepausa de soulucioun pèr metre l'ecoulougìo au poudé dins
li regioun e à Paris.
Anan mena ensèn uno bello campagno. Sara l'óucasioun de
metre en avans de tèmo coumun coume pèr eisèmple
la prèsso en comte di lengo e culturo regiounalo.
Se siéu elegido, revendrai sus l'article 2 de la coustitucioun,
adóuta en 2008, qu'es uno engano. En liogo de recounèisse
la charto éuroupenco di lengo regiounalo, lou gouvèr Sarkozy/Fillon
a fach adóuta uno vago fraso "Li lengo regiounalo apartenon
au patrimòni de la Franço"
Avoue que pèr ma part, nascudo estrangiero e aguènt aprés
la lengo franceso coume uno lengo magnifico e desirado, trobe curious
de supausa qu'un article de lèi, fuguèsse de la coustitucioun,
posque encaro èstre utile à proutegi la lengo de Molière
sus soun liò de neissènço.
Pòu servi qu'à faire peri d'àutri lengo, à redurre
lou bilenguisme coume on voudrié redurre la binaciounalita. Alor
que lou bilengisme, coume la binaciounalita, es uno chanço e uno
richesso.
En mai, lou counsèu coustituciounau a counsidera lou 20 de mai
passa qu'aquel article creavo pas ges de dre en favour di lengo regiounalo.
Se siéu elegido, revendrai sus aquelo injustiço. Proupousarai
la recouneissènço di lengo e culturo regiounalo…
Segur que lis aparaire di lengo regiounalo
an pas de se plagne de la candidato di Verd.
Aquéu cop d’ur pèr
li regiounalisto, fuguè un cop dur pèr li jacoubin. Desagradè tant à-n-un
deputa, rèire-menistre, B. Debré, que lachè tout
soun verin d’un cop de lengo franchimando pèr quàsi
crida au crime.
La fau legi en entié pèr
n’en souspesa tout lou couiounige :
Madamo Eva Joly,
Uno fes encaro, mai coumtan plus, avès… resquiha !
Quente besoun avias d'afourti que falié, en Franço, lucha
contro l'egemounisme de la lengo franceso, que falié dounc redouna
vido i lengo regiounalo ? Quento idèio nèscìo !
Veici Eva-la-rouge qu'entènd reveni sus 500 an d'istòri,
que remando Francés 1ié ratura l'ourdounanço de
Villers Cotterêts (pèr vosto perfèto memòri,
1539). Acò es pas forço serious, ié perdès
encaro un pau de credibleta. Mai quau vous counsèio ?
Vaqui dounc la Franço espetado en regioun quasimen autounomo parlant
uno lengo diferènto lis uno dis autro. Un trin partènt
de Paris anant en Bretagno (sud) traversant uno vo dos regioun (la regioun
autounomo de Paris, la regioun autounomo di bord de Lèiro pièi
la Bretagno) dèurié agué de countourroulaire parlant
dos lengo (parèis que lou francés lou mai pur es aquéu
di bord de Lèiro). Atire vosto atencioun, Madamo Eva Joly, sus
li dificulta pèr recruta un countourroulaire poudènt assegura
la ligno Paris/Sant-Jan-de-Lus : ié faudrié parla lou tourangèu,
lou peitavin,lou santoungés, lou gascoun, lou biarnés emai
lou basque ! Bonjour lou service public!!! Lou tèms de baia lis
endicacioun dins chasco lengo, lou trin aura deja aten soun terminus.
Que mai es, aguènt après lou louren, l'alsacian, lou gavot
e lou prouvençau o lou picard e lou chti… en brèu,
doune pas dous an avans que li anóuncio, coume lis avian siegon
difusido dins un anglés aproussimatiéu.
Madamo, ço que disès a pas ges de sèns e devèn
meme dangeirous. Perqué n'en voulès au francés ?
Pèr demagougìo après agué passa de vacanço
ounte vòsti vesin de l'isclo de Grois vous an inicia au bretoun
? Pèr ço qu'es souto l'Ancian Regime qu'es estado signado
l'ourdounanço de Villers Cotterêts ?
Lou francés es la lengo de tóuti li Francés d'ounte
que vèngon. Darrié voste bestige s'escound un autre dangié.
Lis estrangié que voudrien veni encò nostre, s'integra,
quento lengo devrien parla ? Garda la siéuno e resta entre éli,
chausi uno lengo regiounalo e plus boulega en Franço de pòu
de pas coumprene lis àutri lengo dis àutri regioun ? E
li Francés faudrié qu'aprengon uno vo dos lengo regiounalo
mai quand aprendran l'anglés o lou chinés ? Sarié forço
ié demanda !
Madamo Eva Joly, noun soulamen ço que disès a ges de sèns
mai es dangeirous. Pèr vosto dialeitico e vòsti proujèt
(fumous, coume à chasque cop) entendès brisa noste païs,
interdire soun raiounamen à l'estrangié, penalisa nòsti
councitouien. En dous mot es estupide e criminau.
N'en sias pas à voste cop d'assai e me demande se li Verd vous seguisson
vertadieramen. Imagine que van lèu lèu se lassa de vòsti
foucado incountourroulado. Estènt que tastas pas lou francés, leissas-me
vous dire en latin : “errare humanum est, perseverare diabolicum”.
Pamens, se vous entestas à persegui vòsti sourtido, i'a un ditoun
(francés, vouguès me n'escusa) que vous counvide à medita
: — Avans que de parla, viras 7 cop vosto lengo dins vosto bouco…
L’ase se counèis is auriho
e lou foui au parla.
(Prouvèrbi prouvençau)
Fau pas s’encagna, aquel
ome sara pas jamai candidat :
Vau mai lou leissa mechous que de ié derraba lou nas.
(Prouvèrbi prouvençau)
Mai mèfi, es un fort de bras,
se li gènt de soun partit l’escouton… Ai ! qu’acò es
fort !
Avalisco ! Avèn pas encaro l’avejaire
de tóuti li candidat, mai sabèn tre aro perqué faudra
manifesta lou 31 de mars à Toulouso pèr la defènso
di lengo regiounalo, e faire entèndre au futur presidènt
de la Republico que sian toujour aqui emé noste parla en bouco.
|